ARITMA TUZU
Genelde asit ve baz reaksiyonları sonucunda oluşan bileşiklere tuz adı verilmektedir. Tuzlar oldukça geniş kullanım alanına sahiptir.
Tekstil terbiyesinin değişik işlemlerinde ve tekstil boyacılığında selüloz, protein ve sentetik esaslı liflerin değişik boyarmadde gruplarıyla boyanmasında önemli oranda tuz tüketilmektedir. Tekstil boyacılığında özellikle pamuklu kumaşların reaktif boyarmaddelerle boyanmasında flotteye çok fazla tuz ilave edilmektedir. Reaktif boyarmaddelerle çektirme yöntemine göre boyamalarda boyarmaddenin substantifliğine, boyama koyuluğuna ve flotte oranına bağlı olarak yaklaşık 10-100 g/l tuz kullanılmaktadır. Diğer boyarmadde gruplarından örnek verilecek olursa, direk boyarmaddelerle çalışmada rengin açık ve koyuluğuna göre yaklaşık 10-30 g/l, küp boyarmaddelerde soğuk ve ılık boyama (IK ve IW tipi boyarmadde) yöntemlerine göre 5-25 g/l, kükürt boyarmaddelerinde 5-20 g/l, yün ve PA liflerinin boyanmasında kullanılan asit, krom, 1:1 metal kompleks boyarmaddelerinde rengin açık-koyu olması durumuna göre yaklaşık 5-10 g/l civarında tuz kullanılmaktadır. Ayrıca PAC liflerinin bazik boyar maddelerle boyanmasında da bazı boyama yöntemlerinde 5-10 g/l tuz kullanımı tavsiye edilmektedir. Çektirme yöntemiyle yapılan boyamalar dışında, emdirme yöntemiyle yapılan bazı boyamalarda ve baskıların yas fiksajında da tuz kullanılmaktadır. Dolayısıyla tuzun tekstil boyacılığında önemli bir işleve sahiptir.
Deniz, göl, yer altı gibi doğal kaynaklardan elde edilen tuzlardan, boyama işlemlerinde yaygın olarak kullanılanlar sodyumsülfat (Na2SO4) ve sodyumklorür (NaCl) tuzlarıdır. Boyamacılıkta kullanılan tuzun cinsi ve kalitesi boyarmadde verimini yakından etkilediğinden, kullanılacak miktarın tam olarak saptanabilmesi için yoğunluk/konsantrasyon diyagramları, pH, su sertliği, nem içeriği gibi faktörler dikkate alınmalıdır.
NaCl ve Na2SO4 tuzları boyamada önemli rol oynamaktadır. Boya banyosuna estuz ilavesi bazen boya alımını arttırmak, bazen de boya alım hızını ve boyamanın düzgünlüğünü kontrol etmek amacıyla kullanılmaktadır. Kullanılan boyarmadde gruplarına göre tuzların etkileri farklı yönde olmaktadır. Zıt yüklü iyonlardan meydana gelen reaksiyonlarda (örneğin, yün boyamacılığı) tuz ilavesi, reaksiyon hızını azaltmaktadır. Aynı yüklü iyonlardan meydana gelen reaksiyonlarda ise (örneğin, selüloz boyamacılığı) , reaksiyon hızını arttırmaktadır. Genel bir deyişle, tuz ilavesi eğer boya ile lif arasında elektrostatik itme söz konusu ise (örneğin, selüloz liflerinin direkt, reaktif, kükürt ve küp boyar maddeleriyle boyanması) boya alımını arttırmakta, eğer boyama sırasında elektrostatik çekim söz konusu ise (örneğin, asidik ortamda yün ve naylon liflerinin asit boyarmaddeleriyle boyanması ve akrilik liflerin bazik boyarmaddelerle boyanması) boya alımını azaltmaktadır. Basit bir ifadeyle, tuzlar lif ile boya arasındaki iyonik etkileşimi (gerek çekim, gerekse itme) değiştirmektedir. Tuz aynı zamanda boyarmaddenin aktivitesini etkilemektedir. Gerekli tuz ihtiyacı kullanılan boyarmadde cinsine, boyama koyuluğuna ve boyama koşullarına (flotte oranı, sıcaklık vb.) bağlı olarak sodyumsülfat veya sodyumklorür ile karşılanmaktadır. Boyamanın sonucunu kullanılan tuz miktarı ve tuz cinsi yakından etkilemektedir. Optimal tuz miktarları boya üretici firmaların tavsiyelerine göre boya kataloglarındaki tablo veya grafiklerden bulunmaktadır.